Gerardimontium
Geraardsbergse vereniging voor lokale geschiedenis
Gerardimontium
Geraardsbergse vereniging voor lokale geschiedenis
In ons eerstkomend nummer Gerardimontium nr. 289 (januari-februari 2020) komen volgende onderwerpen aan bod:
De ‘dikken van de Dender’ spelen een belangrijke rol in het ontstaan van het uniform Belgisch trekpaard. We volgen hier de ontwikkeling op de voet.
In 1973 opende ik het legendarisch ‘KAFFEE DE DREI DURKISCH’ in de Gasthuisstraat nr. 3. Na zes jaar vonden mijn vrouw Ingrid en ik dat het tijd werd om ons leven een andere wending te geven. We gingen op zoek naar een winkelpand dat groot genoeg was, liefst met een kleine stadstuin.
Tijdens een wandeling in de Nieuwstraat zagen we dat de woning nr. 13 te koop stond. Het pand was bewoond door het echtpaar ‘DE LIL- DE ROY’, dat er een schoenenwinkel en -makerij uitbaatte. Het gezin bleef kinderloos en na het overlijden van beiden, stelden de erfgenamen het huis te koop. Bij een bezoek aan de woning trokken de kleurrijke glasramen in deuren en ramen en de kleine stadstuin ons over de streep. We kochten het pand in 1978. Een jaar later openden we onze knutsel- en handwerkwinkel ‘DE MOASPOT’.
We zochten van in het begin contact met de buren en nodigden ze allemaal uit op de opening van onze winkel. Toen hoorden we dat er niemand in de straat het huis wilde kopen omdat ze niet naast de fotograaf De Lil wilden wonen. Met genoeg water in de wijn te doen hebben we het ondanks alles goed overleefd. Ik was zo vlug ingeburgerd in het handelscentrum dat ik van bij de start van de winkel deel uitmaakte van het bestuur en een paar jaar later werd ik voorzitter.
We trouwden op vrijdag 13 juli van datzelfde jaar. Voor onze huwelijksaankondiging gebruikten we de postkaart met de foto van Théophile L’Haire, getrokken van beneden de Nieuwstraat naar boven. Leon De Vos van de fotoclub “De Krakeling” maakte een fotocollage met schaar en lijm, fotoshop was nog niet uitgevonden. Zo staan we drie keer tussen de bewoners van de bewoners van de Nieuwstraat uit 1900. We zijn dan ook getrouwd in de stijl van de straat. Ik als “Nachtvlinder” met “chapeau buse en piteleir” en Ingrid in een lang kleed. De buren leenden mij hun ceremoniekleren en ik kreeg een chapeau buse als huwelijksgeschenk. Zo waren we voor goed ingeburgerd…
We staan er niet meer bij stil… even de smartphone richten naar bijvoorbeeld de persoon, het voorwerp of het landschap en met één ‘fingertouch’ staat meteen het gekozen beeld op je scherm. Foto gelukt! Of toch niet, dan maar meteen ‘deleten’. Ooit was het anders. De ontstaansgeschiedenis van de fotografie is op zich een boeiend verhaal van menselijk vernuft, een onvoorstelbaar avontuur dat uiteindelijk heeft geleid tot de alles overheersende beeldcultuur die we vandaag kennen. Ook in Geraardsbergen is men al vroeg in dat avontuur gestapt, dankzij een inwijkeling: Leopold Broekaert.
Eeuwenlang was hout de belangrijkste brandstof en werd het voor talrijke andere toepassingen gebruikt. De druk op de houtvoorraad van de bossen en houtkanten was dan ook bijzonder hoog. Bovendien was er onder demografische druk een voortdurende landhonger. Naast verbeterde landbouwtechnieken konden alternatieve energiebronnen de drang om bos te rooien en het hout te oogsten temperen. De koudeperiode rond 1700 gaf waarschijnlijk extra impulsen aan de zoektocht naar andere energiebronnen. Feit is dat de sporen van lokale turfwinning vooral in de 18de eeuw zijn te situeren.
In deze rubriek worden de fusiegemeenten van Geraardsbergen belicht. Hoe zag het dorp er pakweg honderd jaar geleden uit en hoe vandaag? Aan de hand van een oude postkaart, vergeleken met een actuele foto, bekijken we welke metamorfose onze dorpen hebben ondergaan.
Wanneer we vandaag, nu dertig jaar na de val van de Berlijnse Muur over dienstplicht of de Koude Oorlog spreken, gaan de ogen van veel jongeren even knipperen, want ze kunnen zich nog nauwelijks voorstellen wat het betekende om na je studies “onder de wapens” geroepen te worden. Eens de leeftijd van 17 jaar bereikt werd iedere jongen ingeschreven op de militielijst. De wijkagent kwam dan op bezoek om deze “blijde boodschap “ te brengen . Wanneer je nog studeerde kon je nog uitstel vragen , wat ik dan ook gedaan heb. Na de val van de Berlijnse Muur en de ineenstorting van de USSR, werden de Belgische troepen uit Duitsland teruggetrokken en werd de dienstplicht afgeschaft (1993). Er kwam ook een einde aan de Koude Oorlog die als een zwarte wolk over de naoorlogse periode had gehangen. We waren immers nog maar pas bekomen van de oorlogsellende of daar dreigde al een nieuw gewapend treffen tussen de VSA en de USSR…
Regelmatig worden bij het huisafval in laatmiddeleeuwse contexten zalfpotjes aangetroffen. Ze zijn meestal vervaardigd in aardewerk, steengoed of majolica. In dit artikel bespreken wij een zalfpot, ontdekt bij opgravingen in de Geraardsbergse binnenstad door Etienne Borremans (Geraardsbergen, 1924-2008).
Van 1942 tot 1946 leefde een Joods jongetje ondergedoken op de Dries in Schendelbeke. Wie was hij? Hoe was hij in Schendelbeke terechtgekomen? Hoe beleefde hij de oorlogsjaren? Hoe keken de Schendelbekenaren tegen deze vreemde “gast” aan? Wat is er later van hem geworden?
In ons eerstkomend nummer Gerardimontium nr. 288 (november-december 2019) komen volgende onderwerpen aan bod:
De ‘dikken van de Dender’ spelen een belangrijke rol in het ontstaan van het uniform Belgisch trekpaard. We volgen hier de ontwikkeling op de voet.
Voor zover ons bekend, bestaan er vier naamlijsten van het Geheim Leger. De eerste bevat een overzicht van de leden met een codenummer, bijvoorbeeld C.S.818xx. Daarnaast bestaan er nog twee ledenlijsten die de toestand op 3 september 1944 weergeven en ongeveer dezelfde namen bevatten. Een van deze lijsten is ondertekend door “le commandant C.S.818” de bevoegde bevelhebber Vanden Broele en draagt de stempel van het G.L. Een vierde, handgeschreven lijst, hebben we teruggevonden in de familiedocumenten van Jean Vertongen. Deze lijst bevat de namen van 53 verzetslieden van de verzetsgroep C.S.818 met vermelding van hun woonplaats, geboortedatum, hun graad in het leger en in het Geheim Leger en de datum van hun aanwerving.
De Kruisdraging is een 16de-eeuws topwerk in de collectie van het oud Hospitaal van Geraardsbergen. Recent kwam aan het licht dat het werk een grote overeenkomst vertoont met een gravure van Martin Schongauer (1435-1491), de belangrijkste Duitse en Europese prentmaker van de generatie vóór Albrecht Dürer. Hij was ook voor deze laatste een belangrijke inspiratiebron.
Wanneer we oude postkaarten van Geraardsbergen bekijken uit de belle époque (1890-1914), dan vallen ons meteen de vele beletterde handelshuizen op in de winkelstraten. We vinden er geschilderde gevelreclame zowel op de buitenmuren, de uitstalramen als op houten uithangborden. Met de schrale verlichting van de gaslantaarns in die tijd, blijft hun boodschap ’s avonds in de duisternis gehuld en ontsnapt zo aan de aandacht van de voorbijganger. Dat wordt anders met de aanleg van het elektriciteitsnet vanaf de late jaren 1920…
Deze zeskoppige Jazzband uit de jaren 1930 deed in de danszalen van toen menige Geraardsbergenaar de benen strekken. Oude foto’s brengen de sfeer van toen opnieuw tot leven.
In 1973 opende ik het legendarisch ‘KAFFEE DE DREI DURKISCH’ in de Gasthuisstraat nr. 3. Na zes jaar vonden mijn vrouw Ingrid en ik dat het tijd werd om ons leven een andere wending te geven. We gingen op zoek naar een winkelpand dat groot genoeg was, liefst met een kleine stadstuin.
Tijdens een wandeling in de Nieuwstraat zagen we dat de woning nr. 13 te koop stond. Het pand was bewoond door het echtpaar ‘DE LIL- DE ROY’, dat er een schoenenwinkel en schoenenmakerij uitbaatte. Het gezin bleef kinderloos en na het overlijden van beiden, stelden de erfgenamen het huis te koop. Bij een bezoek aan de woning trokken de kleurrijke glasramen in deuren en ramen en de kleine stadstuin ons over de streep. We kochten het pand in 1978. Een jaar later openden we onze knutsel- en handwerkwinkel ‘DE MOASPOT’.
Wanneer we vandaag, nu dertig jaar na de val van de Berlijnse Muur over dienstplicht of de Koude Oorlog spreken, gaan de ogen van veel jongeren even knipperen, want ze kunnen zich nog nauwelijks voorstellen wat het betekende om na je studies “onder de wapens” geroepen te worden. Eens de leeftijd van 17 jaar bereikt werd iedere jongen ingeschreven op de militielijst. De wijkagent kwam dan op bezoek om deze “blijde boodschap “ te brengen . Wanneer je nog studeerde kon je nog uitstel vragen , wat ik dan ook gedaan heb. Na de val van de Berlijnse Muur en de ineenstorting van de USSR, werden de Belgische troepen uit Duitsland teruggetrokken en werd de dienstplicht afgeschaft (1993). Er kwam ook een einde aan de Koude Oorlog die als een zwarte wolk over de naoorlogse periode had gehangen. We waren immers nog maar pas bekomen van de oorlogsellende of daar dreigde al een nieuw gewapend treffen tussen de VSA en de USSR…
In deze rubriek worden de fusiegemeenten van Geraardsbergen belicht. Hoe zag het dorp er pakweg honderd jaar geleden uit en hoe vandaag? Aan de hand van een oude postkaart, vergeleken met een actuele foto, bekijken we welke metamorfose onze dorpen hebben ondergaan.
In ons eerstkomend nummer Gerardimontium nr. 287 (september-oktober 2019) komen volgende onderwerpen aan bod:
De ‘dikken van de Dender’ spelen een belangrijke rol in het ontstaan van het uniform Belgisch trekpaard. We volgen hier de ontwikkeling op de voet.
Op 12 juli 1944 stuurt zowel opperbevelhebber generaal Dwight Eisenhower als veldmaarschalk Bernard Montgomery gelukwensen aan luitenant-generaal Jules Pire van het Geheim Leger. Deze ondergrondse militaire verzetsorganisatie heeft door tucht en moed bewezen een belangrijke positieve inbreng te hebben gehad bij het verloop van de krijgsverrichtingen in de aanloop naar de Bevrijding. Voor de mensen is het allemaal niet zo duidelijk. De man in de straat heeft er geen benul van welke verzetsbewegingen er opereren. Pas na de oorlog krijgen ze meer zicht op het kluwen van inlichtingsdiensten en verzetsorganisaties.
Onbekende schilderijen van Geraardsbergse meesters duiken regelmatig op op het internet. Een onooglijk klein werkje van Eugène De Block (1812-1893) vertelt ons meer over de leefomstandigheden van de arme bevolking in de stad.
Als aanvulling op het artikel over de sigarenfabriek van de familie Morre in ’Fleur de Grammont’
wensen wij hier enkele punten te verduidelijken met o.a. ook aanvullend beeldmateriaal uit de verzameling van auteur en kleinzoon van Fernand Morre. De Geraardsbergse sigarenfabriek ‘Morrita’ was een familiebedrijf geleid door de familie Morre gedurende twee generaties van 1896 tot ongeveer 1975. Wij trachten hier via diverse bronnen een korte schets te maken van deze familieonderneming. Het bedrijfsarchief is jammer genoeg verloren gegaan.
In deze rubriek worden de fusiegemeenten van Geraardsbergen belicht. Hoe zag het dorp er pakweg honderd jaar geleden uit en hoe vandaag? Aan de hand van een oude postkaart, vergeleken met een actuele foto, bekijken we welke metamorfose onze dorpen hebben ondergaan.
Wanneer we oude postkaarten van Geraardsbergen bekijken uit de belle époque (1890-1914), dan vallen ons meteen de vele beletterde handelshuizen op in de winkelstraten. We vinden er geschilderde gevelreclame zowel op de buitenmuren, de uitstalramen als op houten uithangborden. Met de schrale verlichting van de gaslantaarns in die tijd, blijft hun boodschap ’s avonds in de duisternis gehuld en ontsnapt zo aan de aandacht van de voorbijganger. Dat wordt anders met de aanleg van het elektriciteitsnet vanaf de late jaren 1920…
Martin Schongauer (1448-1491) was een Duits graficus en kunstschilder. Hij is de meest belangrijke Duitse en Europese prentmaker van de generatie vóór Albrecht Dürer en was ook voor deze laatste een belangrijke inspiratiebron. Zijn prenten waren eeuwenlang zeer gewild in geheel Europa.
Deze zeskoppige Jazzband uit de jaren 1930 deed in de danszalen van toen menige Geraardsbergenaar de benen strekken. Oude foto’s brengen de sfeer van toen opnieuw tot leven.
In ons eerstkomend nummer Gerardimontium nr. 284 (maart-april 2019) komen volgende onderwerpen aan bod:
“Dans” komt van het Franse ‘danse’ en kan een sport, een kunstvorm of een sociaal gebeuren zijn dat meestal duidt op lichaamsbeweging, niet zelden in combinatie met muziek. Dans kan een uiting zijn van emotionele of spirituele expressie, maar ook van sociale interactie. Vanaf het begin van de beschaving maakt dans een belangrijk deel uit van ceremonies, rituelen en verjaardagen. In deze bijdrage behandelen we dans louter als vrijetijdsbesteding, amusement voor jong en oud. We gaan na waar en wanneer Geraardsbergenaars de benen strekken tijdens de voorbije twee eeuwen. Gezien dans op zich geen zichtbare sporen nalaat, richten we ons in hoofdzaak naar de vele dansgelegenheden met vaak welklinkende namen. Hun grote aantal bevestigt dat dansen in onze contreien nooit onbelangrijk is geweest…
Het laatste deel in de reeks over de bevrijding van Geraardsbergen op 11 november 1918 gaat over de andere kant van de oorlog: de verliezers. Aan de hand van enkele documenten en archiefbronnen, vooral uit Beieren, kan een fragmentarisch maar relatief goed beeld geschept worden over de inzet van het Duitse Leger in en rond de Denderstad in de finale dagen van de Grote Oorlog. Een bijzondere rol is hierbij weggelegd voor de divisies van Generalkommando 55, die in de novembermaand rond de stad actief waren en zich opmaakten om een nieuwe frontlijn op te werpen om de Geallieerde pletwals te stoppen tot het voorjaar van 1919.
Zowat 60 jaar geleden was ik een prille tiener in het 3de leerjaar van de lagere school in het Sint-Catharinacollege te Geraardsbergen tijdens het schooljaar 1957-1958. Het officieel leerprogramma van de lagere school voorzag toen ook al in het geven van lessen Frans vanaf het 5de leerjaar, hoewel veel leerkrachten en ouders van mening waren dat het aanleren van de taal van Molière heel wat vroeger kon beginnen. Een persoonlijk initiatief daartoe werd genomen door de toenmalige directeur van het lager onderwijs Léonce Van Wijmeersch, in ons leerlingenjargon Piston genoemd. Zijn eigenaardige manier van lesgeven, of moet ik zeggen eigengereide, zal voor altijd in mijn langetermijngeheugen gegrift blijven en vormt het onderwerp van deze bijdrage. De observatie is tweeërlei: zij beschrijft zowel de kleine tiener die het lijdend voorwerp is van deze eigenzinnige vrije Franse les van 30 minuten als de ouder geworden observator die het geheel van de situatie tracht te omvatten.
Twee jachtvliegtuigen van de Amerikaanse luchtmacht kwamen op 31 Mei 1944 boven Geraardsbergen in een zwaar onweer terecht en botsten op mekaar , waarbij een piloot om het leven kwam en de andere gevangen genomen werd. Het waren twee Mustangs-P51 , die de opdracht hadden om een formatie Amerikaanse bommenwerpers te begeleiden en te beschermen tijdens hun raid boven Duitsland.
In deze rubriek worden de fusiegemeenten van Geraardsbergen belicht. Hoe zag het dorp er pakweg honderd jaar geleden uit en hoe vandaag? Aan de hand van een oude postkaart, vergeleken met een actuele foto, bekijken we welke metamorfose onze dorpen hebben ondergaan.
In ons eerstkomend nummer Gerardimontium nr. 283 (januari-februari 2019) komen volgende onderwerpen aan bod:
In de eerste helft van vorige eeuw werden in enkele Geraardsbergse deelgemeenten aanzienlijke hoeveelheden geneeskrachtige kruiden gekweekt. Vooral de zogenaamde “kalaminnekens”, valeriën en “angelieken” waren populair. Het was een kleinschalige maar arbeidsintensieve cultuur die veel zorg vroeg. De pluk gebeurde meestal tijdens de schoolvakanties, wanneer iedereen van het gezin kon helpen al dan niet bijgestaan door wat extra handen van familie of buren. De fleurige velden verdwenen ondertussen uit ons gezichtsveld. Hoog tijd voor een vernieuwde kennismaking.
In het vorige artikel over de bevrijding van Geraardsbergen lichtten we al een tipje van de sluier op: naast de Franse cavaleristen van de Generaal Lavigne-Delville bevonden zich op 11 november 1918 ook Britse troepen in onze streek. Naast enkele korte verwijzingen in de Franse verslagen zijn hiervoor ook schaarse lokale bronnen. Zo kunnen we in “Geraardsbergen tijdens Wereldoorlog 1914-18” een verhaal lezen over enkele Indische soldaten die veel bekijks hadden bij de lokale bevolking. In deze ooggetuigenverslagen wordt dus wel melding gemaakt van troepen uit het Britse Imperium, maar het lijkt erop dat deze pas na de wapenstilstand in de Oudenbergstad aankwamen. Omdat er op het eerste zicht in Geraardsbergen geen tastbare documenten achtergelaten werden door deze Britten, verliep de zoektocht iets moeilijker dan die naar de Fransen. Dit is het verhaal van het 19de Britse Korps van General Watts en hun aandeel in de bevrijding van Geraardsbergen.
Tijdens de late 19de-begin 20ste eeuw werd bij leemontginning op de Hunnegemkouter (Slachtveldeken) in Overboelare een Merovingisch grafveld aangetroffen (CAI-locatie 501706). Archeologie stond toen nog in haar kinderschoenen en de werklieden beperkten zich – zoals indertijd vaak het geval was – tot het inzamelen van de meest opvallende grafgiften. Deze kwamen in handen van de heer P. Van Cleemputte, eigenaar van het terrein. Later werd het grafmeubilair verdeeld in de familie.
Na verscheidene vermeldingen in archeologische publicaties werden deze vondsten uiteindelijk grondig gepubliceerd in 1991. Enige tijd later schonk de familie Van Cleemputte het grafmeubilair aan het toenmalige Provinciaal Archeologisch Museum van Oost-Vlaanderen in Zottegem-Velzeke (nu AVE, Archeocentrum Velzeke). Eerder waren ook al vondsten uit dit grafveld terechtgekomen in het Stedelijk Museum ’t Gasthuys in Aalst en in de Koninklijke Musea voor Kunst- en Geschiedenis te Brussel.
In het verhaal over de politieke geschiedenis van Overboelare aan de hand van het overzicht van de gemeenteraadsverkiezingen zijn we beland bij de periode voor de fusie van gemeenten. Blijft de lijst gemeentebelangen, een kartel van socialisten, liberalen en onafhankelijken, na de oorlog tweemaal de grootste groep dan moet ze in 1958 die plaats afstaan aan de CVP. De op til zijnde fusies bepaalt vanaf dan de verkiezingsthematiek.
Nadine Paduart brengt het Verloren Kosttorentje, in 1963 gesloopt voor de aanleg van een overdekt zwembad en parking van de meisjesschool ‘Maria-Jozef’ langs de Boelarestraat, opnieuw tot leven.
Geraardsbergen is een van de weinige steden waarvan het ontstaan gedocumenteerd is in archivalische bronnen.
Paradoxaal genoeg circuleren er verschillende hypotheses over de precieze omstandigheden van de stichting van de stad.
Was er een groot Boelare, dat werd opgesplitst door de komst van de stad? Wat was de geografische omschrijving van het allodium dat de graaf kocht? Was Gerald de heer van Hunnegem, of is hij veeleer een mythologische figuur? Welk deel van het allodium werd in leen gegeven aan de heer van Boelare? Bestond er al een nederzetting, Geraardsbergen genaamd, vóór de stichting van de stad? In deze bijdrage formuleren we antwoorden op deze historische vragen, We onderzoeken de 11de eeuwse nederzettingsstructuren in onze regio en proberen ze geografisch te reconstrueren.
Herinneringen uit onze kindertijd bieden ons wellicht een gekleurd of vertekend beeld van het buurtleven van toen, maar zijn nog vaak onze enige informatieve bron die het beeld en de sfeer kunnen opwekken van datgene dat allang verdwenen is.
Jacques De Ro noteerde zijn jeugdherinneringen over de Geuzenhoek te Overboelare in 2015, Lucien Van Schoors over de Vesten en Rik Van Damme over de Oudenaardsepoort in 2016.
Ditmaal beschrijft Norbert De Smet de ‘Gaas’, de buurt waar hij zijn jonge levensjaren heeft doorgebracht.
We zetten de artikelenreeks over de politieke geschiedenis van Overboelare verder. Met het verhaal van de opeenvolgende gemeenteraadsverkiezingen van 1895 tot 1921 zijn we beland bij de periode van het algemeen meervoudig stemrecht. De strijd tussen katholieken en liberalen woedt nu op alle fronten; er ontstaat zelfs een kleine schooloorlog.
Nadine Paduart brengt het Volkshuis, opgetrokken op de Markt in 1923 en gesloopt in 2005, opnieuw tot leven.
Naar aanleiding van het jubileum “950 jaar stadskeure” verschenen al een aantal bijdragen rond de stichting van de stad Geraardsbergen. Wat kunnen we daar nog aan toevoegen? Toch een en ander, zo stelden we vast naarmate ons onderzoek vorderde. De bronnen die het ontstaan van Geraardsbergen behandelen, blijken vatbaar te zijn voor verschillende interpretaties. Ons doel is niet om een “status quaestionis” (stand van het onderzoek) te presenteren met een overzicht van alle hypotheses. Wel zullen we bronnen uit verschillende disciplines herlezen en opnieuw interpreteren. We schenken ook ruim aandacht aan de context waarin de gebeurtenissen zich afspeelden. In onze eerste bijdrage behandelen we de directe aanleiding tot de stichting van Geraardsbergen: de annexatie van het gebied tussen Schelde en Dender door de graven van Vlaanderen.
Tijdens mijn genealogische opzoekingen vond ik een zeer verre neef, namelijk Joseph Lucas Rens, over wie in Geraardsbergen op het einde van de 18de eeuw werd verteld dat hij kapitein van de Huzaren was geweest. Ik wou dus iets meer vernemen over zijn loopbaan en de veldslagen die hij had meegemaakt. Dit was de aanleiding om een bezoek te brengen aan het kasteel van Vincennes in Parijs.
We vervolgen de artikelenreeks over de politieke geschiedenis van Overboelare. De katholieken behouden hun volstrekte meerderheid tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 1869, 1872 en 1875, maar verliezen die door de buitengewone verkiezing van 1879. De electie van 1887 zorgt voor een liberaal overwicht in het bestuur, drie jaar later zetelen alle liberale verkozenen op één katholiek na in de gemeenteraad. De buitengewone verkiezing van 1893 brengt rentenier Paul Van Cleemputte voor de eerste maal op het politieke forum.
De ontdekking van een geborduurde strook met vier religieuze scènes uit eind 17de- begin 18de eeuw in de pastorij van Idegem betekent een belangrijke aanwinst voor het kunstpatrimonium van de stad Geraardsbergen.
In deze rubriek worden de fusiegemeenten van Geraardsbergen belicht. Hoe zag het dorp er pakweg honderd jaar geleden uit en hoe vandaag? Aan de hand van een oude postkaart, vergeleken met een actuele foto, bekijken we welke metamorfose onze dorpen hebben ondergaan.
Previous